Kutup Yıldızının Hikayesi

Kutup Yıldızı, çok eski zamanlardan beri insanların dikkatini çeken bir yıldızdı. Tarih boyunca birçok adla anılmıştır; kutup yıldızı, kuzey yıldızı, demirkazık, şimal yıldızı, polaris, bilimsel adıyla Alpha Ursae Minoris. Küçük Ayı takım yıldızının en parlak yıldızıdır ama insanlar onu gökyüzünün en parlak yıldızı sanırlar. Aslında gökyüzündeki 48. en parlak yıldızdır. Dünyadan 447,6 ışık yılı uzakta olduğu için çok parlak görünmez, gerçekte ise 2500 güneş parlaklığına sahiptir.



Onu bu kadar özel kılan özelliği ise parlaklığı değil, konumudur. Hemen hemen dünyanın kuzey kutup eksenine denk gelen konumu nedeniyle, hiç yer değiştirmiyormuş gibi sabit durur gökyüzünde. Dünya ve diğer gök cisimleri yörüngelerinde hareket ettikçe, akşamdan sabaha kadar gökyüzünde yer değiştirirler. Aslında kutup yıldızı da hareket halindedir, ancak dediğimiz gibi tam kuzey kutup ekseninin üzerinde bulunduğu için, sanki sabit duruyormuş da, diğer tüm gök cisimleri onun etrafında dönüyormuş gibi görürüz.

Bu eşsiz konumu sayesinde yüzyıllardır insanlar, özellikle de denizciler ve kaşifler, Kutup Yıldızına bakarak yönlerini bulmuşlardır. Hiç yer değiştirmediği için hep kuzeyi gösterir. Kutup yıldızı denizcilerin yıldızı olarak da bilinir. Buna ithafen Carl Schurz şöyle yazmıştır, “idealler yıldızlar gibidir, onlara asla ulaşamayız ama denizdeki denizciler gibi rotamızı onlara göre çizeriz.”

Kutup yıldızı çıplak gözle tek bir yıldız gibi görünür, aslında üçlü bir yıldız sistemidir. En parlak olan Polaris Aa sarı bir süperdev yıldızdır ve kütlesi güneşin kütlesinin 5,4 katıdır. Polaris B güneşin kütlesinin 1,9 katı sarı cüce bir yıldız ve Polaris Ab ise güneşin kütlesinin 1,26 katı büyüklükte cüce bir yıldızdır.

Aslında Kutup Yıldızı her zaman bugünkü konumunda bulunmamıştı ve 12 bin yıl sonra yerini parlak Vega yıldızına bırakmış olacak. Presesyon adı verilen bir süreç, Dünya'nın ekseninin yavaşça kaymasına neden olur. Bu nedenle, Dünya'nın bazen bir kutup yıldızı vardır, bazen yoktur. Mısırlıların piramitleri inşa ettikleri M.Ö. 2750 civarı kuzey kutbunun üzerinde bulunan yıldız, Ejderha Draco takımyıldızındaki Thuban yıldızıydı, üstelik çok da parlak bir yıldız değildi. Klasik antik çağda ise Kochab dünyanın kutup eksenine daha yakındı. Yunan denizci Pytheas M.Ö. 320 civarı gök kutbunda yıldızların bulunmadığını söylemişti.

Ancak geç antik çağlardan itibaren Polaris navigasyon için kullanılmıştır.

Kristof Kolomb 1492'de ilk transatlantik yolculuğunda "Kutup yıldızı tarafından kutup etrafında tarif edilen daire" için düzeltme yapmak zorunda kalmıştı. Shakespeare'in 1599 civarında yazdığı Julius Caesar adlı oyununda , Sezar kendini "kuzey yıldızı kadar sabit" olarak tanımlar, oysa Sezar'ın zamanında sabit bir kuzey yıldızı yoktu.

Kutup yıldızı, Hindu Puranalarında Dhruva (taşınmaz, sabit) adıyla kişileştirilmişti. Eski Çin halkı ise Polaris'i "İmparator Yıldızı” olarak adlandırmıştı.

Eski ingilizcede yol gösterici anlamına gelen Lodestar olarak adlandırıldı. İskandinav mitolojisinde Kutup Yıldızı, gökyüzünün etrafında döndüğü ibrenin ucuydu. Moğol mitolojisinde ise dünyayı bir arada tutan çivi olarak kabul ediliyordu.
Birçok Amerikan yerli kabilesi onu "Etrafta Dolaşmayan Yıldız" olarak biliyordu. Pawnee Kızılderililerinin Skidi grubu Polaris'i Baş Yıldız olarak adlandırdılar. Şeflerin nasıl davranması gerektiğinin en büyük örneğiydi bu yıldız. Skidi mitolojisinde yaratıcının bu yıldıza verdiği talimatları buluruz; kuzeyde duracaksın ve hareket etmeyeceksin, çünkü göklere yerleştirilecek olan bütün ilahların reisi olacaksın ve onları gözeteceksin.
Bugünkü Kanada, Alaska, Grönland bölgesinde yaşayan eski Inuit halkları, Inuit astronomisinde Kutup Yıldızını, Niqirtsuituq olarak bilirdi. Kanada’nın Inuit bölgesi Nunavut’un bayrağı ve arması ile ABD'nin Alaska eyaletinin bayrağında tasvir edilmiştir.
Kızılderili kabilesi Lakota’nın yıldız bilgisinde Polaris, "Wičháȟpi owáŋžila" olarak adlandırıldı. Bu, "Hala Oturan Yıldız" anlamına geliyordu. Bu isim, Kuzey yıldızının cennetteki Tapun San Win (Kırmızı Yanaklı Kadın) ile evlendiği bir Lakota hikayesinden gelmektedir. Ancak kadın cennetten düşünce, Kutup Yıldızı da sonsuza dek Waŋkátu’dan (yukarıdaki topraklardan) aşağıya bakakalmıştı.

Navajo halkı ise Polaris'ten "Ateş Yıldızı" olarak bahseder. Bunu, Ateş Yıldızı'nın her iki tarafındaki iki yıldız grubuyla ilişkilendirirler.

Güzel bir Paiute hikayesi, Polaris'i en büyük dağa tırmanan büyük bir koyun olan Na-gah olarak resmeder. Kozmik milin zirvesinde durmak için dağın tepesindeki bir açıklıktan yukarı çıkar, ancak girişi kapatmak için yarı yolda kaya molozları dökülür. Na-gah’ın milin etrafında dönmesi için yeterince yer yoktur. Paiute'nin genç tanrısı Shinob, Na-gah'ı bir yıldız olan Poot-see'ye dönüştürür. Paiute halkı onu Qui-am-i Wintook Poot-see, her zaman aynı yerde bulunan tek yıldız olarak bilmiştir.

İslam öncesi Arap astronomisindeki adı El-Cüdey idi ve geleneksel İslam astronomi biliminde de aynı adla anılmaya devam etti. İslam açısından Kutup Yıldızı “Bir de Allah bir kısım alametler yarattı. Onlar yıldızlarla da yollarını bulurlar" (Nahl, 16/16) ayetine istinaden önemli bir yıldızdır. Ayrıca Allah, Vakıa suresi 75. ayette yıldızların bulundukları yere yemin etmektedir (Vakıa, 56/75).

Kısacası Kutup Yıldızı uzun yüzyıllardır konumu gereği çok önemli bir yıldız olmuş ve insanlara yol göstermiştir. Bu özelliğini yüzyıllar boyunca da korumaya devam edecek.